دانشی كه در ایران مغفول مانده است،
نبود جایگاه قانونی و علمی برای ارائه گزاره های علمی توسط جغرافیدانان
گل اركیده: عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس اظهار داشت: هنوز در هیچ جایی گزاره علمی توسط جغرافیدانان برای حل مسائل كشور عرضه نمی گردد و هیچ جایگاه قانونی و علمی برای این كار در كشور ما وجود ندارد.
دكتر منوچهر فرج زاده اصل در گفت و گو با ایسنا، با اشاره به پتانسیل های علم جغرافیا اظهار نمود: با عنایت به پتانسیل هایی كه این علم دارد، هم اكنون آن طور كه باید و شاید بطور كامل از قابلیت های آن استفاده نمی گردد، البته این روند در حال اصلاح است و توجه دستگاه های اجرایی به استفاده از علم جغرافیدانان معطوف شده است. بنظر می رسد در آینده ما شاهد استفاده بیشتر از علم جغرافیا خواهیم بود.
وی درباره بی توجهی به جایگاه فارغ التحصیلان جغرافیا اظهار داشت: هنوز به جایگاهی كه باید فارغ التحصیلان جغرافیا داشته باشند، توجه نشده و گنجینه پتانسیل و ظرفیت های جغرافیا هنوز شناخته نشده؛ چونكه ما در یك مرحله گذار از حالت سنتی به سمت كاربردی كردن جغرافیا هستیم تا دستگاه ها بدانند برای برنامه ریزی باید از دانش جغرافیا استفاده كنند؛ هنوز این تفكر در ذهن مسئولان ما وجود ندارد. ما باید قابلیت های این علم را بهتر نشان دهیم، اگر قابلیت های جغرافیا درست تبیین شود، جایگاه جغرافیا تثبیت خواهد شد. هر چند كه در بعضی از رشته های علوم جغرافیایی مانند برنامه ریزی شهری، اقلیم شناسی، برنامه ریزی روستایی و سنجش از دور این جایگاه مشخص تر شده، اما آن جامعیتی كه مد نظر است و فكر می كنم جغرافیا باید آنرا داشته باشد، پیدا نكرده است.
این استاد دانشگاه درباره آنچه استادان دیگر جغرافیا به آن شاخه شاخه شدن جغرافی می گویند، اضافه كرد: در مواردی شاخه شاخه شدن مناسب می باشد و در مواردی درست نیست. به نظر من در كل باید تا حدودی تجمیع اتفاق بیفتد تا ما بتوانیم از منافع علم جغرافیا در نگاه همه جانبه بیشتر استفاده نمائیم. در عین حال باید گفت وقتی كه سوژه به صورت شاخه ای در می آید، محقق مجبور است عمیق تر شود و به گزاره های علمی تخصصی تر نائل شود، اما وقتی كه به صورت كلی مورد بحث قرار می گیرد، گزاره ها هم در مواردی كلی خواهد بود و شاید چندان قابل استفاده نباشند.
وی ادامه داد: بدین سبب اگر محقق جغرافیا در حوزه تخصصی پیش رود، می تواند به گزاره های تخصصی تری نائل شود كه موردنیاز است؛ مثلاً اگر بخواهیم درباره جغرافیای طبیعی كه یك عنوان كلی است صحبت نماییم، تا زمانی كه این بحث وارد حوزه آب و هواشناسی و بعد جزیی تر مثلاً بارش نشود و مورد بررسی قرار نگیرد، ما نمی توانیم گزاره تخصصی ای برای تحلیل بارش بیان نماییم. پس این تخصصی شدن به ما كمك می نماید هم جغرافیا را كاربردی نماییم و هم گزاره های تخصصی را كه مورد نیاز دستگاه های اجرایی و حل مسائل امروز است، ارائه دهیم. لطمه این تحلیل نیز می تواند غافل بودن از كلیت و جامعیت تحلیل جغرافیایی باشد.
فرج زاده با اشاره به اینكه باید هدف مطالعه جغرافیا در حالت كلی مشخص شود، اظهار نمود: به نظر من مطالعه فضا، بررسی روابط انسان و محیط، بررسی پراكندگی پدیده ها در سطح زمین و علت های پراكندگی، هدف های مطالعه جغرافیا است. مثلاً اگر ما بارش را در سطح زمین مطالعه می نماییم، از بعد پراكندگی آن است. خود بارش یك پدیده است، ولی ما باید بارش را با استفاده از عوامل و متغیرهای تأثیرگذار محیطی دیگر بررسی نماییم تا ببینیم علت های پراكندگی چه بوده است. بطور قطع در این زمینه به توپوگرافی نیاز داریم، یا باید به دوری و نزدیكی به دریا توجه كرد و علاوه بر آن باید به پوشش گیاهی و عوامل محیطی دیگر اهمیت داد. درك هدف مطالعه جغرافیا به مطالعه ما جامعیت می بخشد. برای مطالعه جامع پراكندگی پدیده ها در سطح زمین، باید روابطی كه بین یك پدیده و پدیده های در رابطه با آن وجود دارد، مورد مطالعه قرار گیرد.
گزاره های علمی جغرافیا برای پیشرفت در حوزه های مختلف ضروری است
این پژوهشگر جغرافیا درباره توانمندی های علم جغرافیا اظهار داشت: همه مطالعات كشور نیاز به فضاشناسی دارد؛ یعنی بدانیم در محیطی كه می خواهیم برای آن برنامه ریزی نماییم، چه خاصیت های منحصر به فردی وجود دارد. اگر مطالعه ما در این عرصه كامل نباشد و ابعاد مختلف خاصیت های مكانی را مورد مطالعه قرار ندهیم، نمی توانیم فعالیت خودرا به درستی انجام دهیم. كارشناس جغرافیا با تبیین این روابطی كه بین اجزای مختلف وجود دارد، می تواند برای مشخصه های مكانی گزاره های علمی تولید نماید. این گزاره های علمی به جهت اینكه ما بتوانیم پیشرفت فضایی را در حوزه های مختلفی رقم بزنیم، لازم است.
فرج زاده افزود: بدون شناخت محیطی از ابعاد مختلف جغرافیایی امكان هیچ گونه برنامه ریزی را نداریم، ما اگر بخواهیم برای سپری كردن اوقاتی در یك فضای باز زیرانداز بیندازیم، مجبوریم به عوامل مختلفی دقت كنیم، مثلاً باید بدانیم باد از كدام سمت می وزد، آیا بستر محیط سنگلاخی است یا خیر، به تسهیلاتی دسترسی دارد یا نه. وقتی برای زیرانداز انداختن به این نوع اطلاعات جغرافیایی نیاز است، بطور قطع وقتی بنای توسعه یك صنعت را در منطقه ای گسترده داریم، باید شناخت محیطی از ابعاد مختلف آن وجود داشته باشد. باید بررسی كرد كاری كه دارد در یك محیط انجام می گیرد، در آینده به نفع توسعه یك محیط خواهد بود یا نه. این شناخت را یك كارشناس جغرافی می تواند فراهم آورد و در اختیار برنامه ریزان و مسئولان قرار دهد. تا زمانی كه این اتفاق نیفتاده ما نمی توانیم برنامه ریزی صحیحی داشته باشیم، ولی كارشناس جغرافیا با این دانش و مهارت هایی كه دارد، می تواند با استفاده از علم خود این شناخت را در اختیار برنامه ریزان قرار دهد.
عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس درباره راه های نشان دادن قابلیت های جغرافیا به مسئولان، اظهار نمود: یكی از طریق های نشان دادن قابلیت های جغرافیا به مسئولان این است كه با كارهایی كه انجام می دهیم، گزاره های علمی مورد نیاز را كه مسئولان متقاضی اش هستند، ارائه دهیم. علاوه بر آن می توان بوسیله انتشار كتاب ها و مقالات، توانمندی های جغرافیا را معرفی نمود. یكی دیگر از طریق ها به عهده گرفتن بعضی از پروژه های اجرایی برای حل مسائل كشور توسط جغرافیدانان است؛ مثلاً الان بحث سیلاب مطرح است؛ نگاه جامع جغرافیایی در این زمینه بسیار كارگشا است و می توان راهكارهایی برای پایداری محیطی ارائه نمود. در همین زمینه لازم است گزاره های جامع كه بخش های مختلف طبیعی و انسانی را در بر می گیرند، تبیین و ارائه شود. در این صورت است كه مسئولان به اهمیت جغرافیا پی خواهند برد. مثلاً یكی از موضوعاتی كه الان توجه همگان را جلب كرده، بحث تغییر اقلیم است. دانش جغرافیا این توانمندی را دارد كه بتواند چشم اندازهای مختلف را برای تغییر آب وهوا در آینده ارائه كند كه لازمه برنامه ریزی در حوزه های مختلف صنعتی و كشاورزی، سلامت گردشگری و غیره است. پس اگر ما بتوانیم گزاره های مورد نیاز خودرا ارائه دهیم، این ارتباط بین مسئولان و جغرافیدانان می تواند شكل بگیرد.
توصیه ها و هشدارهای جغرافیدانان چندان مورد توجه نیست
دكتر فرج زاده اصل با اشاره به اینكه سفارش ها و هشدارهای جغرافیدانان چندان مورد توجه نیست، اضافه كرد: در دستگاه های اجرایی در رابطه با علم جغرافیا، نیازی به جغرافیا احساس نمی گردد، هر چند كه شاید كارشناس جغرافیا در آن دستگاه ها حضور داشته باشد؛ ولی هنوز گزاره های علمی توسط جغرافیدانان برای حل مسائل كشور ارائه نمی گردد و هیچ جایگاه قانونی و علمی برای این كار در كشور ما وجود ندارد. مثلاً مجامعی در كشور مانند انجمن سرطان آمار و ارقام و دلایلی درباره میزان شیوع سرطان ارائه می دهد، اما بندرت از جانب جغرافیدانان و انجمن های جغرافیایی چنین گزاره هایی برای جامعه مطرح می شود. من فكر كنم اگر نگاه روشن خودرا برای حل مسائل كشور ارائه دهیم، در بحث جایگاه مناسب جغرافیا در كشور مؤثر خواهد بود.
وی با اشاره به نبود جایگاه قانونی برای ارائه گزاره های علمی توسط جغرافیدانان، اظهار داشت: صد درصد كوتاهی از جانب جغرافیدانان هم بوده و این مهم عوامل مختلفی دارد، مثلاً اینكه استادان درگیر روزمرگی شده اند و یا اینكه یك كانون علمی برای گردهم آیی این استادان وجود ندارد. این كارهایی است كه باید صورت گیرد تا جغرافیدانان در جامعه و بخش اجرایی كشور به بیان نظرات خود بپردازند. الان هم نظرات ارائه می شود، اما بعنوان فرد است و نه جغرافیدان. بعضاً استادان جغرافیا درباره مباحث كشور نظرات خودرا مطرح می كنند، ولی به اسم جغرافیا نیست، بلكه به اسم فرد است؛ حال امكان دارد آن فرد به اسم جغرافیا شناخته بشود یا شناخته نشود. استادان باید كنار هم قرار بگیرند و با هم همفكری كنند تا بتوانند گزاره های علمی ارائه نمایند.
فرج زاده درباره وضعیت اشتغال دانش آموختگان جغرافیا اظهار داشت: دانشجویانی كه توانمند هستند و كار خودرا در دوران تحصیل خوب انجام داده اند، می توانند با عنایت به توانمندی های خود كار پیدا كنند و بیكار نباشند. ما دانشجویانی هم داریم كه بدون انگیزه و رغبت تحصیل می كنند و مهارت های زیادی كسب نمی كنند؛ این ها متأسفانه وارد بازار كار نمی شوند و اگر هم شدند، كاری غیرتخصصی انجام می دهند. تجربه من نشان داده دانش آموختگانی كه از یك توانایی خاص برخوردار شدند، الان بیكار نیستند و جایگاه خودرا در جامعه علمی كشور پیدا كرده اند و دستگاه ها متقاضی هستند كه از خدمات این افراد استفاده كنند.
این استاد جغرافیای طبیعی در پاسخ به سوالی درباره توانمندی هایی كه مورد نیاز دانش آموختگان جغرافیا است، اظهار داشت: این قابلیت های خاص در هر حوزه ای متفاوت می باشد، یكی از این قابلیت های خاص كه دانشجویان جغرافیا دارند، تحلیل جغرافیایی است؛ تحلیل جغرافیایی یعنی برقراری ارتباط پدیده مورد نظر با عوامل دیگر محیطی. این تحلیل و شناخت مكانی فقط مختص جغرافیا است و فارغ التحصیلان رشته های دیگر فاقد این قابلیت هستند، مثلاً دانش آموختگان حوزه جنگل شناسی فقط روی جنگل كار می كنند، اما جغرافیا، جنگل را با عنایت به محیطی كه جنگل رویش می كند و روابطی كه با آب وهوا برقرار می كند و یا سكونت گاه هایی كه در جنگل وجود دارد، بررسی می كند. تحلیل همه جانبه پدیده ها گزاره های علمی مناسب تری برای برنامه ریزی دستگاه های اجرایی ارائه می كند و كسانی كه این توانمندی ها را پیدا كردند، در برقراری ارتباط میان پدیده ها و شناسایی روش ها برای مطالعات جغرافیایی توانسته اند در دستگاه اجرایی جایگاه خودرا پیدا كنند.
عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس با بیان اینكه ارتباطات بین المللی در حوزه جغرافیا بسیار ضعیف است، اشاره كرد: با عنایت به وضعیت اقتصادی كشور، ارتباط كم استادان داخلی با خارج از كشور و عدم تردد استادان خارجی، ارتباطات بین المللی حوزه جغرافیا در ایران بسیار ضعیف است. در همه حوزه های جغرافیایی با انجمن های بین المللی جغرافیایی ارتباط كمی داریم. باید ارتباطات بین المللی خودرا تقویت نماییم. شاید به صورت فردی فعالیت هایی انجام گرفته باشد و بعضی از جغرافیدانان با بعضی از مراكز بین المللی ارتباط هایی داشته باشند، اما به صورت كلی ارتباط بین المللی ما خیلی ضعیف است.
او در آخر مهم ترین دغدغه خودرا مؤثر بودن علم جغرافیا برای جامعه دانست و اضافه كرد: امیدوارم بتوانیم در حل مسائل كشور مشاركت داشته باشیم و علم ما در جهت رفع مشكلات كشور باشد. حیف است كه این همه سرمایه انسانی و این همه علمی كه جغرافیدانان دارند، استفاده نشود و در فضایی كه كاربرد آن برای همه جغرافیدانان مشخص است، به كار گرفته نشود. امیدواریم ما فقط تولیدكننده و مصرف كننده علم خود نباشیم، جامعه از منافع علمی ما استفاده نماید. اگر ما تقاضا محور حركت نماییم، شاهد ارتقای دانش جغرافیا در كشور خواهیم بود.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب