علل شرایط نابسامان کارون و هورالعظیم
سال ها است که کارشناسان محیط زیست و حوزه آب نسبت به عواملی که حیات رودخانه ها و منابع آب کشور را تهدید می کنند اخطار داده اند، آنان حتی وضعیت این روزهای استان هایی مثل خوزستان و چهارمحال و بختیاری و اصفهان را پیشبینی کرده بودند اما گوش مسؤلان به حرف های آنان بدهکار نبود. حالا یک دفعه تمام این عوامل تهدیدکننده دست به دست خشکسالی و کم بارشی داده و واقعیتی عینی به پیشبینی های کارشناسان بخشیده است. در این شرایط باید منتظربرنامه های دولت سیزدهم برای مدیریت این شرایط ماند.
به گزارش گل ارکیده به نقل از ایسنا، نخستین عاملی که کارشناسان بعنوان ریشه اصلی معضل کاهش منابع آب در ایران مطرح می کنند، برنامه های توسعه ای است که طی حدود ۷۰ سال قبل بر اساس آب پایه ریزی شده، آن هم در کشوری که دارای اقلیمی خشک و نیمه خشک است. از سال ۱۳۲۷ که نخستین برنامه توسعه کشور نوشته شد تابحال ۱۱ برنامه توسعه یا سند توسعه (پنج برنامه توسعه قبل از انقلاب و شش برنامه توسعه بعد از آن) در کشور اجرا شده است که تمام آنها آب محور بوده اند یعنی ۷۰ سال است که محور توسعه ایران مبتنی بر پارامتری گذاشته شده که متناسب با ظرفیت ها و توان اکولوژیک این سرزمین نیست.
زمانی که برنامه توسعه کشور بر اساس آب گذاشته شود مهم ترین دستوری که بر اساس آن صادر می شود توسعه بدون چون و چرای اراضی کشاورزی است. ازاین رو به منظور توسعه اراضی کشاورزی و رسیدن به افق برنامه های توسعه، مهار آب های سطحی که کمتر از ۲۰ درصد حجم منابع آب ایران را تشکیل می دهد، در دستور کار قرار می گیرد چونکه زمان جریان آب های سطحی در اقلیم ایران همزمان با فصل متناسب کشت و کار و کشاورزی نیست. به همین جهت لازم است ذخیره شوند و به همین خاطر سراغ فناوری و ابزاری به نام سدسازی رفته ایم تا بتوانیم در فصل کشت و کار برای آن برنامه ریزی نماییم.
آبرسانی به صنایع آب بر مستقر در کویر!
یکی دیگر از عواملی که کارشناسان بعنوان انگیزه اصلی اجرای طرح های سدسازی و انتقال آب مطرح می کنند، آب رسانی به صنایع آب بر است که دور از دسترس منابع آب و در مناطق کویری کشور مستقر شده اند. سالانه بیشتر از یک میلیارد متر مکعب آب از سرشاخه ها و بالادست کارون به مناطق کویری برای صنایع فلز و فولاد - که از ابتدا به درستی جانمایی نشده اند - منتقل می شود؛ صنایع آب بری که برای خنک کردن دستگاه ها احتیاج به آب دارند و باید در استان هایی مانند هرمزگان و بوشهر در نزدیکی دریا راه اندازی می شدند اما در استانهای خشکی مانند یزد، اصفهان و کرمان ساخته شده اند و آب آشامیدنی از حوضه آبریز کارون و دز به این استان ها برای خنک کردن صنایع فولادی و فلزی منتقل می شود.
طرح های سدسازی و انتقال آب ضربه ای بر پیکر بی جان منابع آبی
کارون بزرگ ترین و پرآب ترین رودخانه کشور به بلندای ۸۹۰ کیلومتر و تنها رودخانه قابل کشتیرانی ایران است که از سال ۱۳۳۲ روند تعرض و مهندسی تهاجمی نسبت به حوضه آبریز کارون با طرح و راه اندازی سد و تونل انتقال آب «کوهرنگ یک» شروع شد و روند این تعرض با طرح های سد و تونل انتقال آب «کوهرنگ دو»، طرح «سد کوچری» و انتقال آب از دز به قمرود، سد و تونل انتقال آب «کوهرنگ سه» و سد «بهشت آباد» در شهرستان اردل استان چهارمحال و بختیاری که مقرر است با سه خط انتقال به اصفهان، یزد و کرمان آب را به صنایع فلزی و فولادی برساند، ادامه یافت.
به گفته برخی کارشناسان، طرح های سدسازی و انتقال آب از سرشاخه های کارون یکی از علل اصلی تنش آبی به وجود آمده در استان خوزستان است و «مافیای آب» با اجرای چنین طرح هایی استان خوزستان و پرآب ترین جلگه کشور را به مهاجرفرست ترین استان و تشنه ترین منطقه کشور تبدیل نموده است.
همچنین ۲۹ سد با گنجایش بیشتر از ۱۸ میلیارد متر مکعب بر بستر کارون ساخته شده و کارون و تالاب هورالعظیم را در پایین دست خشکانده است. این سدها علاوه بر این که از جریان آب کارون جلوگیری می کنند، سبب تبخیر آب در پشت سدها می شوند چونکه ایران سرزمینی گرم است که درصد تبخیر آب در آن بالا است ازاین رو آب باید زیر زمین پوشیده باشد یا در آبخوان ها و در رودخانه ها مسیر را سریع تر بپیماید تا کمتر تبخیر شود اما با ساخت سد این منابع آبی پشت سدها به صورت دریاچه پهن و با سرعت بالاتری تبخیر می شوند.
در حالی که ارتفاع تبخیر آب در استان خوزستان در بعضی فصول به بیشتر از ۴ تا ۵ متر می رسد اما وزارت نیرو علاوه بر سیاست های سدسازی، تنش های آبی پیش آمده را به پای کشاورزان، مردم، جوامع بومی مولد و آب و هوا می گذارد.
توسعه بدون چون و چرای کشاورزی
برخی کارشناسان رعایت نکردن الگوی کشت در بخش کشاورزی را یکی دیگر از عوامل تهدید منابع آبی همچون رودخانه های کشور می دانند. تعیین الگوی کشت مشخص می کند که چه نوع محصولی، در چه منطقه ای، در چه فصلی و به چه میزانی کاشته شود اما وزارت جهاد کشاورزی در اجرای آن موفق نبوده است. ازاین رو شاهد کاشت فراوان محصولاتی هستیم که علاوه بر این که نیاز زیادی به آب دارند، در خیلی از مواقع بیشتر از ظرفیت نیاز کشت می شوند.
با وجود این که طی حدود ۱۵ سال قبل تمرکز زیادی بر پیاده سازی روش آبیاری تحت فشار یا همان روش های آبیاری قطره ای و بارانی به منظور کاهش مصرف آب شده اما پیاده سازی این روش در ایران کاهش مصرف آب را درپی نداشته بلکه با برداشت همان میزان آب پیشین، حجم محصولات زیرکشت افزوده شده است. ازاین رو با این که راندمان آب افزایش پیدا کرد و میزان کمتری آب برای کشت هر محصول مصرف شد اما میزان برداشت از منابع آب زیرزمینی و سطحی ثابت ماند و در بعضی موارد حتی بیشتر شد.
عوامل دیگری هم در کاهش کیفیت و شوری آب رودخانه کارون نقش داشته اند که میتوان به افزایش حجم ورود پساب کارخانه ها، محصولات کشاورزی و فاضلاب شهرها و روستاها اشاره نمود. با این وجود یکی از مهم ترین عواملی که طی سالهای اخیر بعنوان یکی از عامل اصلی شور شدن آب کارون عنوان می شود راه اندازی و آبگیری سد گتوند است که سبب شد گنبدها و رگه های نمکی در اطراف محل آبگیری سد به زیر آب برود و منجر به افزایش شوری آب در پایین دست سد شود. با این وجود برخی اساتید دانشگاه های کشور معتقدند که راه اندازی و آبگیری سد تنظیمی گتوند سبب شده آب کارون از پایین دست این سد ۱۰ تا ۲۰ درصد نسبت به گذشته شورتر شود.
اما کارشناسان برای حل معضلاتی چون خشکسالی و از دست رفتن منابع آب کشور راهکارهایی پیشنهاد داده اند که همچون آنها میتوان به "مدیریت جامع حوضه آبخیز"، "پیاده سازی الگوی کشت برای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی"، "انتقال صنایع آب بر مانند کارخانه های فولاد و ذوب آهن از استانهای مرکزی به سمت سواحل جنوب کشور"، "مدیریت یکپارچه حوضه آبریز"، " بازنویسی سند توسعه کشور بر اساس توان اکولوژیک سرزمین"و "جراحی در قوه مجریه به منظور کوچکتر شدن دستگاه دولت و برچیدن «لانه مافیای آب» در وزارت نیرو" اشاره نمود.
علی اکبر محرابیان - وزیر نیرو - در جریان نخستین سفر استانی خود به خوزستان در هفته دولت، مسئله آب آشامیدنی و کشاورزی در استان خوزستان را "کمی پیچیده" توصیف کرده و گفته است: مقرر شده است با روش میانبر هر چه سریع تر آب باکیفیت دز را به ایستگاه پمپاژ ام الدبس برسانیم و آب را وارد شبکه نماییم. دو شبکه آبرسانی دیگر هم در شمال شرق و جنوب شرق داریم که امیدواریم به سرعت بیشتر پیدا کنند و هر چه سریع تر شاهد رفع مشکلات مردم در زمینه آب و فاضلاب باشیم.
به گزارش گل ارکیده به نقل از ایسنا، در شرایطی که با خشکسالی و تنش آبی در ماه های اخیر در نقاط مختلف کشور همچون خوزستان مواجه بوده ایم و بر مبنای پیشبینی سازمان هواشناسی پاییز کم بارشی را پیش رو داریم، لازم است مسؤلان کشور با لحاظ کردن معیارهای زیست محیطی برای این مشکل چاره اندیشی کنند.
منبع: گل اركیده
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب