بال های گم شده در کویر پرندگان مهاجر زاینده رود را فراموش کردند
گل ارکیده: پناهگاه حیات وحش عباس آباد در دل کویر، اینروزها میزبان صدها پرنده مهاجر است؛ پرندگانی که به دنبال خشکی ممتد تالاب گاوخونی و زاینده رود تصمیم به فراموشی زیستگاه های اصلی گرفته اند.
خبرگزاری مهر - گروه استان ها- ندا سپاهی: تا همین دو دهه پیش پاییز که می شد زاینده رود و پایاب آن، تالاب بین المللی گاوخونی میعادگاه صدها هزار پرنده مهاجری بود که در راه بی انتهای سفر، خسته راه، در مامن امن آغوشش پناه می بردند؛ کاکایی ها، مرغابی ها، فلامینگوها، حواصیل ها، آبچلیک ها و ده ها گونه پرنده آبزی و کنار آبزی دیگر در آغوش کهن زربافت گاوخونی، در بزم نوای غروب، آواز حیات سر می دادند. زندگی جاری بود. حالا اما قلب آبی فلات ایران کُند می تپد، سال هاست شاهرگ حیاتش خشک شده؛ دیگر از آن بزم های شورانگیز خبری نیست و پرنده پر نمی زند.
آخرین باری که فلامینگوها در تالاب گاوخونی فرود آمدند، بهار ۱۴۰۳ بود. تعدادشان به کمتر از ۳۰۰ بال می رسید، آن هم در لکه هایی آبی که به دنبال رهاسازی هشت میلیون مترمکعب حق آبه و سیلاب های فروردین، به تالاب جان داده بود؛ فلامینگوهای خوش خیال در این سراب حتی برای جوجه ها کلونی ساخته بودند، قصد ماندن داشتند اما با خشکیدن سیلاب ها و قطع آب، ناگزیر برای بقا خانه را ترک کردند. ظرف یک سال و نیم گذشته، پرنده ای در حوالی تالاب دیده نشده مگر تعداد انگشت شماری در پساب های دورافتاده ورزنه.
میزبان ناخوانده!
پناهگاه حیات وحش عباس آباد نائین در شرقی ترین نقطه اصفهان و دل کویر ایران، در نبود تالاب گاوخونی اینروزها از میهمانان میزبانی می کند. آنطور که محمدرضا حلوانی مسئول پناهگاه حیات وحش عباس آباد گفته است از شروع فصل پاییز و کاهش دما در مناطق شمالی کشور و پهنه های آسیای میانه، پناهگاه حیات وحش عباس آباد نائین پذیرای موج جدیدی از پرندگان مهاجر فصلی شده است؛ در بین گونه های مهاجر کنار آبزی حواصیل و پرندگان شکاری مانند بحری و یا هوبره و زاغ بور از پرندگان بومی منطقه نیز مشاهده شده است.
در پهنه ۳۰۰ هکتاری پناهگاه عباس آباد هرچند امکان دارد تعدادی چشمه، آبشخور، برکه یا آب انبارهای محدودی پیدا شود اما یک منطقه کویری است که نمی تواند محل امنی برای توقف پرندگان آبزی و کنار آبزی باشد. این پناهگاه فاقد پهنه های آبی گسترده، منابع غذایی پایدار و امنیت ضروری جهت زادآوری آنها است؛ هرچند معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان به گزارشگر مهر می گوید: مشاهده پرندگان مهاجر در منطقه عباس آباد اتفاق خاصی نیست.
حسین اکبری ضمن اشاره به این که استان اصفهان به سبب موقعیت مرکزی در کشور، در راه اصلی کریدورهای بین المللی مهاجرت پرندگان قرار دارد، خاطرنشان می کند: در هر زیستگاهی حتی در مناطق کویری مانند عباس آباد، یخاب، خارو و کوه بزرگی می توان در فصل پاییز یا اوایل بهار، هنگام رفت وبرگشت پرندگان مهاجر، آنها را مشاهده کرد.
وی می افزاید: حتی پرندگان آبزی نیز در زیستگاه های کویری عبور می کنند؛ اگر مزرعه، آب گاه یا چشمه ای وجود داشته باشد برای توقف لحظه ای یا حتی چندروزه فرود می آیند و سپس به مسیر مهاجرت خود ادامه می دهند.
زاینده رود و تالاب گاوخونی، زیستگاه سنتی و تاریخی دستکم ۱۲۵ گونه پرنده شناخته می شود اما سال ها خشکی ممتد، ناشی از مدیریت ناصحیح آب و تغییرات اقلیمی، این مامن را نابود کرده است. برآورد جمعیتی پرندگان در زمستان ۱۳۹۹ نشان داد که تنوع گونه ای پرندگان مهاجر در پهنه آبی زاینده رود و گاوخونی بشدت کم شده است؛ همین طور در زمستان ۱۴۰۱ نیز از سد نکوآباد تا تالاب گاوخونی، کمتر از یکهزار قطعه پرنده آبزی و کنارآبزی مهاجر سرشماری شد و این کاهش چشم گیر نسبت به سالیان پرآب، به سبب خشک بودن رودخانه و نامناسب بودن شرایط زیستگاهی بوده است.
کارشناسان حیات وحش می گویند پرندگان با سنسورهای ژنتیکی خود که نسل به نسل منتقل شده، مسیرهای مهاجرتی را می شناسند اما وقتی پهنه ای مانند گاوخونی خشک می شود، بعد از چند سال مسیر را تغییر می دهند. شاید آنها دیگر تمایلی به این مناطق ندارند چونکه آب، غذا و امنیت ندارند. این تغییر رفتار، نه تنها پرندگان را پراکنده کرده که تنوع زیستی استان را تهدید می کند.
غریزه در مقابل خشکی
اکبری معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل محیط زیست اصفهان می گوید: خشکسالی می تواند رفتار پرندگان را تغییر دهد. پرندگان آبزی و کنارآبزی به صورت تاریخی از رودخانه زاینده رود و تالاب بین المللی گاوخونی بعنوان زیستگاه های اصلی زمستان گذرانی استفاده می کردند. بعنوان مثال، تالاب گاوخونی به سبب موقعیت مرکزی در منطقه بیابانی ایران، در سال هایی که آب داشته، به صورت میانگین سالانه میزبان ۳۰ هزار پرنده و ۱۲۵ گونه مختلف بوده اما حالا که تالاب به صورت کامل خشک شده و در بخش های میانی و پایین دست زاینده رود نیز آبی جریان ندارد، این وضعیت بر رفتار پرندگان آبزی تأثیر زیادی گذاشته است.
وی می افزاید: این پرندگان برمبنای غریزه، هر پاییز از این مسیر عبور می کنند. اگر آب در زاینده رود و گاوخونی باشد، توقف می کنند و این مناطق می توانند مثل قبل میزبان زمستانی آنها باشند اما وقتی خشک باشد، پرندگان می آیند، وضعیت را می بینند، پراکنده می شوند و به شکل موقت در زیستگاه های دیگری مانند عباس آباد و سایر نقاط استان دیده می شوند.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل محیط زیست اصفهان تصریح می کند: این پراکندگی یکی از صدمه های ناشی از خشکی زاینده رود، تالاب گاوخونی و دیگر زیستگاه های آبی استان است.
واکنش متفاوت پرندگان
ایمان ابراهیمی مدیرعامل و بنیان گذار انجمن محافظت از پرندگان آوای بوم ایران نیز به گزارشگر مهر می گوید: حضور پرندگان مهاجر در زیستگاه های کویری مانند عباس آباد نائین پدیده ای عجیب و جدید نیست، شاید حالا بیشتر به چشم آمده باشد، تعداد قابل توجهی از پرندگان مهاجر از کویرهای مرکزی ایران عبور می کنند اما این که آیا خشک شدن تالاب هایی مانند گاوخونی بر این امر تأثیر دارد؟ بله، بدون شک تأثیر دارد. این پرندگان به جمعیت قبلی اضافه می شوند؛ بطورمثال اگر در گذشته ۱۰ واحد پرنده بودند، حالا به ۱۳ یا ۱۴ واحد رسیده اند.
این کنشگر محیط زیست ضمن اشاره به این که سابقه مطالعات در رابطه با این مساله به بالای ۱۱۰ سال می رسد، خاطرنشان می کند: مطالعات نشان داده در شرایط مختلف گونه ها رفتارهای بطورکامل متفاوتی از خود نشان می دهند؛ بعنوان مثال کاکایی ها به سرعت خویش را وفق می دهند و زیستگاه های جایگزین پیدا می کنند اما در مقابل، برخی گونه ها مانند دُرناها قادر به وفق پذیری سریع نیستند و اگر زیستگاه اصلی شان از بین برود، نمی توانند مسیر مهاجرت خویش را تغییر دهند و در نهایت منقرض می شوند.
ابراهیمی می افزاید: واکنش پرندگان بشدت به گونه بستگی دارد. اغلب گونه ها جایی در میانه این طیف قرار می گیرند؛ برخی وفق پذیری بیشتری دارند و برخی تمایل بیشتری به اصرار بر زیستگاه های باستانی نشان می دهند.
همچنین مهدی جلال پور رئیس اداره حفاظت و احیای تالاب های اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان می گوید: باکاهش منابع آبی، برداشت های بی رویه، و افت سطح سفره های زیرزمینی موجب خشکی و تخریب بخش بزرگی از زیستگاه های آبی در کشور شده است. یکی از برجسته ترین نمونه های این بحران زیست محیطی، خشک شدن تالاب بین المللی گاوخونی اصفهان است که پیشتر زیستگاه و محل استقرار صدها گونه پرنده بومی و مهاجر به شمار می رفت. نبود این زیستگاه ها، فشار زیادی بر پرندگان مهاجر وارد کرده و در بسیاری موارد موجب خستگی شدید و کاهش توان ادامه مسیر آنان می شود.
۲۰ درصد حق آبه برای احیای تنوع زیستی زاینده رود
پرندگان مهاجر دیگر در قلب تشنه گاوخونی نمی مانند؛ بال هایشان را به سمت زیستگاه های جایگزین می گشایند در حالیکه تامین ۲۰ درصد از حجم تاریخی حق آبه پایدار زاینده رود می تواند ده ها هزار پرنده را بازگرداند و آغوشِ کهنِ زربافت را از سراب به واقعیت تبدیل کند. احیای تنوع زیستی حوضه زاینده رود در گرو جریان آب و اراده انسان است.
به طور خلاصه، تعدادشان به کمتر از ۳۰۰ بال می رسید، آن هم در لکه هایی آبی که بدنبال رهاسازی هشت میلیون مترمکعب حق آبه و سیلاب های فروردین، به تالاب جان داده بود؛ فلامینگوهای خوش خیال در این سراب حتی برای جوجه ها کلونی ساخته بودند، قصد ماندن داشتند اما با خشکیدن سیلاب ها و قطع آب، ناگزیر برای بقا خانه را ترک کردند. برآورد جمعیتی پرندگان در زمستان ۱۳۹۹ نشان داد که تنوع گونه ای پرندگان مهاجر در پهنه آبی زاینده رود و گاوخونی به شدت کم شده است؛ همچنین در زمستان ۱۴۰۱ هم از سد نکوآباد تا تالاب گاوخونی، کمتر از یکهزار قطعه پرنده آبزی و کنارآبزی مهاجر سرشماری شد و این کاهش چشمگیر نسبت به سالیان پرآب، به جهت خشک بودن رودخانه و نامناسب بودن شرایط زیستگاهی بوده است. این کنشگر محیط زیست ضمن اشاره به اینکه سابقه مطالعات در ارتباط با این مسئله به بالای ۱۱۰ سال می رسد، خاطرنشان می کند: مطالعات نشان داده در وضعیت مختلف گونه ها رفتارهای بطورکامل متفاوتی از خود نشان می دهند؛ به عنوان مثال کاکایی ها به سرعت خود را وفق می دهند و زیستگاه های جایگزین پیدا می کنند اما در مقابل، برخی گونه ها مانند دُرناها قادر به وفق پذیری سریع نیستند و اگر زیستگاه اصلی شان از بین برود، نمی توانند مسیر مهاجرت خود را تغییر دهند و در نهایت منقرض می شوند.
منبع: گل اركیده
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب