گفتگوی کنش گران با مدیران حوزه آب
به گزارش گل ارکیده، اخیرا نشست های گفتگویی به ابتکار گروه مردمی زاگرس مهربان با عنوان «یک جرعه علوم انسانی» میان شماری از مدیران ارشد آب که در وزارت نیرو مسئولیت دارند، چند تن از مدیران سازمان محیط زیست، و چند تن از کنش گران مسایل اجتماعی و محیط زیست شکل گرفته است.
گفتگو در زمینه ی آب، شامل مسایل سدسازی و انتقال آب و مدیریت منابع آبِ زیرزمینی، البته پیشینه ی کوتاهی ندارد و دست کم از میانه های دهه ی هشتاد کنش گران محیط زیست کوشیده اند تا در دیدارهای حضوری و با کار رسانه ای، نقدهای خود نسبت به برنامه های آبی را به گوش مدیران این حوزه برسانند. در این مورد، ده ها کارشناس و و فعال مدنی و انجمن کتاب ها و مقاله ها نوشته یا ترجمه کرده اند، صدها نشست برگزار کرده اند، هزاران یادداشت منتشر ساخته اند، و تجمع های اعتراضی پرشماری را هم سازمان داده اند. اما، نشست های اخیر خاصیت هایی دارد که پیش از این کم تر بود یا نبود.
در چند نشست حضوری و مجازی که در هفته های اخیر برگزار شده، رگه ای از صمیمیت و نقدپذیری در بین مدیران و توجه ایشان به مسایل اجتماعی (و نه فقط مهندسیِ) آب، و گونه ای مداراگری و میل به درس آموزیِ بیشتر در بین کنش گران دیده می شود که در مجموع نشانگر پختگی هر دو گروه و احساس مسئولیت قویِ آنان در چاره اندیشی برای موضوع آب است. بطور مثال اشاره می کنم به گفت وشنیدهایی که با سخنگوی صنعت آب و مدیران آب های مرزی در زمینه ی ضرورت اصلاحات نهادی در قسمت آب، و نقش دیپلماسی در حفاظت هورالعظیم داشته ایم. این جلسه ها با امکان گفتگو و انتقاد دوطرفه و بدون معذوریت های رسمی در یک فضای خودمانی برگزار شد و اگر ادامه یابد می تواند روزنه ای باشد برای بازبینی در طرح های آبی از طرف دولتی ها، و افزایش آگاهی و پیشرفت مطالبه گری افراد و انجمن های غیردولتی.
در این جلسه ها، مدیران دولتی مشخصاً از سازمان های غیردولتی می خواستند که حضور نیرومندانه تری در فعالیتهای برون مرزی، مثلا در موضوع حقابه ی هورالعظیم داشته باشند. غیردولتی ها هم اشاره کردند که ارتباط هایشان با سازمان ها و اشخاص خارجی به صورت معمول زیر نگاه غیرواقع بینانه یا بدبینانه ی امنیتی بوده که کنش گری را پرهزینه و دردسرساز کرده است. نتیجه ی این نگاه، غالباً کنار گذاشتن کارها و دلسردی و در بسیاری موارد مهاجرت بوده است. در نشست ها همینطور مشخص شد که مدیران دولتی در مجموع در زمینه ی فعالیتهای کنش گران حوزه ی آب که شامل مجموعه ای غنی و پرشمار از نوشتارها، ارتباط با جامعه های محلی، تلاش برای حفظ یا نجات بخشی رودها و تالاب ها و حیات وحش آبزی یا کنارآبزی است، بی اطلاع یا کم خبر هستند.
در زمینه ی آب های مرزی و وضع وخیم تالاب هورالعظیم، مدیران بیشتر بر این نکته تاکید داشتند که مقصر اصلی در خشک شدن تالاب (حتی بعد از آبگیری سد ایلیسو در ترکیه) کشور عراق است که چه در زمان صدام و چه بعد از آن با ساخت سدها و دریاچه های عظیم (مانند گود ثرثار) بیشتر از صد میلیارد مترمکعب آب را در داخل آن کشور مهار کرده و مانع رسیدن آن به هورها می شود. همینطور گفتند که سد کرخه در کاهش آب هورالعظیم نقشی نداشته برای اینکه رودخانه ی کرخه فقط در حدود ده درصد آب هورالعظیم را تأمین می کرده است.
واقعیت اما اینست که ایران هم تقریبا همه ی آبی را که از کشور بیرون می رفته با سدسازی و انتقال آب مهار کرده و طبعاً اگر نود درصد آب هورالعظیم هم از ایران تأمین می شد، مانند ترکیه و عراق همه ی آن آب ها را با توجیه توسعه‌ی صنعت برق و کشاورزی قبل از رسیدن به هور مصرف می کرد. چنان که این کار را در حوضه هایی که صددرصد داخلی هستند، مانند حوضه ی دریاچه ی اورمیه و تالاب گاوخونی و تالاب جازموریان کرده است. آنچه که باید صورت گیرد، به نظر کارشناسان مستقل و فعالین غیردولتی اینست که سیاست خارجی کشور چنان اصلاح گردد که بتوانیم قدرتمندانه اما همدلانه، در جهت رفع نیازهای آبیِ جامعه های انسانی و زیستبوم های منطقه با کشورهای همسایه همکاری داشته باشیم.
در نشست با سخنگوی صنعت آب دریافتیم که در وزارت نیرو موضوعی با عنوان دخالت «نهاد بازار» در مدیریت یا حاکمیت بر منابع آب مطرح شده و باور دارند که این مورد باید پررنگ شود و جای نهاد دولت را تا حد زیادی بگیرد. تا جایی که من می دانم دخالت بازار در موضوع آب چیز جدیدی نیست و برای مثال، در خاستگاه این تفکر یعنی آمریکا، از چند دهه پیش خرید حقابه های کشاورزان برای اختصاص به شهرهایی مانند لس آنجلس یا صنایع کالیفرنیا متداول بوده است. در ایران هم که مطابق قانون، آب «ملی» است، همه ی چاه های عمیق که عامل اصلی تخلیه ای آبخوان ها و فرونشست زمین اند، دارای حقابه دار هستند و این حقابه ها در بازارهای محل مطابق سازوکارهای بازار خرید و فروش می شوند یا اجاره داده می شوند. به عقیده من، طرح موضوع بازار، با عنایت به اینکه وزارت نیرو هنوز نپذیرفته که سیاستهای سازه ای تخریبگر رواناب ها، و حکمرانیِ بد عامل نابودی آب های کشور بوده، فرافکنی به قصد تبرئه ی آن وزارت خانه و هم زمان سپردن آب، این دارایی همگانی مردم، به دست سوداگران ثروتمند است.
شاید گفتگوهای بیشتر بتواند سویه های بیشتری از موضوع نقش آفرینی نهاد بازار در مسئله ی آب را روشن کند. در هر صورت، نشست های «یک جرعه علوم انسانی» در صورت ادامه یافتن و در صورتیکه مجموعه ی حکومت بخواهد در موضوع مدیریت آب بازبینی ریشه ای و مردم مدارانه کند، می تواند در یافتن راهی برای برون رفت از «چندبحرانی» در حوزه ی آب مفید و مؤثر باشد.
*کنشگر محیط زیست
منبع: گل اركیده
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب