ایران در آستانه کمبود مطلق آب فقط ۸۵۰ مترمکعب آب برای هر ایرانی
به گزارش گل ارکیده، یک استاد دانشگاه به خبرآنلاین می گوید: «سازمان ملل متحد، بحران آب را سرانه کمتر از ۱۰۰۰ متر مکعب تعریف می کند. تخمین زده می شود که سرانه آب ایران به حدود ۱۰۰۰ متر مکعب به ازای هر نفر در سال کم شده است. این رقم به طرز خطرناکی نزدیک به آستانه کمبود مطلق است.»
الهه جعفرزاده: بحران آب در ایران وارد مرحله ای بحرانی و چندلایه شده است. از کاهش شدید منابع تجدیدپذیر تا فرونشست زمین و تهدید امنیت غذایی، نشانه های هشدارآمیز در تمام کشور دیده می شود.
دکتر مهدی زارع، پژوهشگر و استاد پژوهشکده بین المللی زلزله شناسی، در گفت و گو با خبرآنلاین، به ارزیابی دقیق وضعیت منابع آب ایران در سال آبی جاری می پردازد و می گوید: «برآورد می شود که در سناریوی بدبینانه خشکسالی پیش رو، کل آب تجدیدپذیر می تواند به حدود ۷۰ میلیارد متر مکعب کاهش پیدا کند و سرانه آب به حدود ۷۵۰ متر مکعب برای هر نفر یا کمتر برای ساکنان ایران برسد.»
متن کامل این گفت و گو را در ادامه بخوانید: زارع، زلزله شناس
ساختار حوضه های آبریز ایران چه طور است؟
ایران به شش حوضه آبریز اصلی تقسیم شده است. شش حوضه آبریز اصلی دارای ۳۲ زیرحوضه هستند. دو روند منفی شدید در تغییرات ذخیره آب های زیرزمینی در ایران وجود دارد که در حوضه فلات مرکزی، اطراف تهران، دریاچه نمک و کویر مرکزی هستند.
فرونشست زمین در اطراف تهران چه پیامدهایی دارد؟
حداقل ۲۵درصد از جمعیت ایران پیرامون تهران زندگی می کنند که فرونشست زمین به علت کاهش چشم گیر ذخایر آب های زیرزمینی، پتانسیل رسیدن به حدود یک متر را تنها در عرض چند سال دارد. تخلیه آب های زیرزمینی همینطور بر محیط زیست اثر می گذارد و منجر به افزایش شوری خاک و آب های زیرزمینی می شود. شوری بر حاصلخیزی خاک اثر منفی می گذارد و امنیت غذایی بلند مدت را به خطر می اندازد. فرونشست زمین می تواند مسیرهای جریان سطحی و زیرسطحی را تغییر دهد و موجب کاهش عمده و بازگشت ناپذیر ظرفیت سفره آب شود.
منابع آب تجدیدپذیر ایران در گذشته چه وضعیتی داشته اند؟
حدود ۲۵ سال قبل منابع آب تجدیدپذیر داخلی بر مبنای میانگین سالیان ۱۳۵۶ تا ۱۳۸۰ حدود ۱۲۸ میلیارد متر مکعب در سال تخمین زده می شد. از این میان حدود ۹۸ میلیارد متر مکعب رواناب سطحی بود و حدود ۵.۵ میلیارد متر مکعب از پمپاژ سفره های آب زیرزمینی تامین می شد. تغذیه آب های زیرزمینی حدود ۵۰ میلیارد متر مکعب در سال تخمین زده می شد که حدود ۱۳ میلیارد متر مکعب از نفوذ در بستر رودخانه حاصل می شود و آن نیز باید کسر شود.
ایران چه میزان آب از کشورهای همسایه دریافت می کند؟
ایران در سال نرمال باید حدود ۶ میلیارد متر مکعب آب سطحی از پاکستان و مقداری آب از افغانستان بوسیله رودخانه هیرمند دریافت کند. جریان رودخانه ارس، در مرز با آذربایجان، حدود ۴ میلیارد متر مکعب در سال تخمین زده می شود. رواناب سطحی به دریا و سایر کشورها حدود ۵۵ میلیارد متر مکعب در سال تخمین زده می شود.
سرانه آب در ایران چه طور تغییر کرده است؟
سرانه آب در دسترس تا سال ۱۳۵۵ حدود ۴۵۰۰ متر مکعب بود. اما در سال ۱۳۸۷ این رقم به کمتر از ۲۰۰۰ متر مکعب رسید.
برداشت آب در دهه های گذشته چه روندی داشته است؟
کل برداشت آب در سال ۱۳۷۲ حدود ۷۰ میلیارد متر مکعب تخمین زده می شد که در سال ۱۳۸۲ به حدود ۹۳ میلیارد متر مکعب افزایش پیدا کرد. این مقدار معادل ۵۱درصد از منابع آب تجدیدپذیر موجود وقت بود. اما برداشت سالانه از سفره های آب زیرزمینی حدود ۵۷ میلیارد متر مکعب در سال ۱۳۷۲، حدود ۵۳ میلیارد متر مکعب در سال ۱۳۸۲ و در سال ۱۳۹۲ بیشتر از میزان برداشت ایمن تخمینی ۴۶ میلیارد متر مکعب بود.
وضعیت دشت های ممنوعه در ایران چه طور است؟
بر اساس گزارش مدیریت منابع آب، تا پایان اسفند ۱۳۹۷ تعداد کل محدوده های ممنوعه کشور ۴۰۵ اعلام گردید. ۲۱ محدوده به دلایلی مانند شرایط مرزی، وجود آبخوان های جداگانه، تامین آب آشامیدنی شهری و روستایی به صورت کامل ممنوعه اعلام نشده بودند. در عرصه عمل شرکتهای آب منطقه ای گیلان و کهگیلویه و بویراحمد تا آخر سال ۱۳۹۷ دشت ممنوعه وجود نداشت.
روند بلند مدت ذخیره آب های زیرزمینی چه می گویند؟
بین سالیان ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۶ روند منفی ذخیره آبخوان های ایران شدت یافت. در تعدادی مناطق تا بین ۴ تا ۵ میلیارد متر مکعب کسری مشاهده شد. این تخمین ها نشان دهنده تغییر در آب و هوا و برداشت اضافی برای مصارف کشاورزی است. تخلیه شده ترین زیرحوضه، کویر مرکزی ایران است. تخلیه آب های زیرزمینی بزرگ ترین عامل مؤثر در روند منفی مشاهده شده است که بخش مهمی از آن بعد از خشکسالی سال ۱۳۸۶ رخداده است.
دشت های بحرانی چه تعریفی دارند؟
مطالعات تا ابتدای سال ۱۴۰۴ حدود ۴۲۲ دشت ممنوعه و بحرانی را نشان داده است. ۳۵۹ دشت از مجموع دشت های ممنوعه، بحرانی و با مشکل فرونشست مواجهند. وقتی برداشت از میزان تغذیه سفره های آب زیرزمینی بیشتر می شود، دشت را ممنوع اعلام می کنند. اگر رعایت نشود و دشت به مرحله بدتری برسد، نام «ممنوعه بحرانی» روی آن گذاشته می شود. دشت آزاد دشتی است که برای برداشت بیشتر آب یا راه اندازی چاه ممنوعیتی ندارد، اما حالا تعداد قابل توجهی از دشت های آزاد نداریم.
منابع آب تجدیدپذیر در سال آبی جاری چقدر تخمین زده می شود؟
میانگین بلند مدت منابع آب تجدیدپذیر داخلی ایران در آخر سال آبی ۱۴۰۳–۱۴۰۴ حدود ۸۰ میلیارد متر مکعب در سال تخمین زده می شود. خشکسالی، تغییرات اقلیمی و بهره برداری بیش از اندازه موجب کاهش مؤثر این رقم شده اند. سرانه دسترسی به آب خیلی پایین تر از آستانه تنش آبی است.
وضعیت بارش و سدها چه طور است؟
سطح بارش به صورت قابل توجهی پایین تر از متوسط بلند مدت کاسته شده است. خیلی از سدهای بزرگ با ظرفیتهای تاریخی خیلی پایین فعالیت می نمایند. برداشت ناپایدار از آب های زیرزمینی منجر به تخلیه عمده سفره ها و فرونشست شدید زمین شده است.
سرانه آب ایران حالا چقدر است؟
سازمان ملل متحد "بحران آب" را سرانه کمتر از ۱۰۰۰ متر مکعب تعریف می کند. تخمین زده می شود که سرانه آب ایران به حدود ۱۰۰۰ متر مکعب به ازای هر نفر در سال کاسته شده است. این رقم به طرز خطرناکی نزدیک به آستانه کمبود مطلق است.
بارندگی های اخیر چه تاثیری داشته اند؟
وقتی باران می بارد، اغلب شدیدتر و کم فایده تر است و به جای تغذیه آب های زیرزمینی، منجر به سیل و رواناب سریع می شود.
وضعیت چاه ها و استخراج آب زیرزمینی چه طور است؟
ایران یکی از بالاترین نرخ های تخلیه آب های زیرزمینی در جهان را دارد. حدود یک میلیون چاه در ایران درحال بهره برداری است که حدود نیمی از آن بدون مجوز تخمین زده می شود. سفره ها سریع تر از آنکه تغذیه شوند، استخراج می شوند و عملا منبع تجدیدپذیر را به منبع تجدیدناپذیر تبدیل می کنند.
سهم مصرف آب در قسمت های مختلف چه طور توزیع شده؟
به غیر از کلان شهرهایی مانند تهران، کشاورزی بیشتر از ۹۰درصد از آب ایران را مصرف می کند و اغلب از روش های آبیاری غرقابی قدیمی و ناکارآمد برای محصولات پرآب مانند گندم، یونجه و هندوانه استفاده می نماید. البته در مناطق کلان شهرهایی مانند تهران و مشهد، بیشترین برداشت آب زیرزمینی در ارتباط با مصرف آب شهری است.
با توجه به جمعیت ایران در سال ۱۴۰۴، سرانه آب چقدر خواهد بود؟
از کل آب تجدیدپذیر که حدود ۸۰ میلیارد متر مکعب در سال آبی جاری تخمین زده می شود و حدود ۹۴ میلیون نفر ساکنان ایران در سال ۱۴۰۴ (حدود ۸۷ میلیون جمعیت و حدود ۷ میلیون نفر مهاجران مجاز و بدون مجوز تخمینی مقیم ایران)، سرانه حدود ۸۵۰ متر مکعب برای هر نفر، ایران را در کمبود مطلق آب قرار می دهد.
در سناریوی بدبینانه خشکسالی، چه وضعیتی پیشبینی می شود؟
برآورد می شود که در سناریوی بدبینانه خشکسالی پیش رو، کل آب تجدیدپذیر می تواند به حدود ۷۰ میلیارد متر مکعب کاهش پیدا کند و سرانه آب به حدود ۷۵۰ متر مکعب برای هر نفر یا کمتر برای ساکنان ایران برسد.
آیا بحران آب در تمام کشور یکنواخت است؟
بحران آب در سرتاسر ایران یکنواخت نیست. مناطق بحرانی در فلات مرکزی تحت شدیدترین فشار قرار دارند. دامنه های شمالی کوه های البرز و بعضی از مناطق شمال غربی هنوز آب قابل اعتمادتری دارند، اما همچنان سرانه آب در همان مناطق نیز درحال کاهش است.
چه عواملی ساختاری در تشدید بحران نقش دارند؟
مشکلات ساختاری—استخراج بیش از اندازه آب های زیرزمینی و استفاده ناکارآمد از کشاورزی—همچنان پابرجا هستند. بدون تغییرات تحول آفرین در سیاستهای مدیریت آب و شیوه های کشاورزی، ایران در راه کمبود شدیدتر آب قرار دارد که نتایج عمیقی برای اقتصاد، انرژی و امنیت غذایی خواهد داشت.
آیا منابع جایگزین می توانند کمکی کنند؟
تمرکز بر منابع آب غیرمتعارف، مانند نمک زدایی، بخصوص در مناطق ساحلی، جهت کمک به منابع تجدیدپذیر رو به کاهش است. البته مقدار واقعی سرانه آب بشدت به بارش سال آبی پیش رو بستگی خواهد داشت، اما روند بلند مدت منابع آب تجدیدپذیر داخلی، کاهش شدید و لطمه پذیری بالا به علت سوء مدیریت مداوم آب و تغییر اقلیم را نشان میدهد.
بطور خلاصه، این رقم به طرز خطرناکی نزدیک به آستانه کمبود مطلق است. سفره ها سریع تر از آنکه تغذیه شوند، استخراج می شوند و در عمل منبع تجدیدپذیر را به منبع تجدیدناپذیر تبدیل می کنند. آیا منابع جایگزین می توانند کمکی کنند؟
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب