دریاچه ارومیه واقعا از دست رفت؟
به گزارش گل ارکیده، متخصص مدیریت زیست بوم های تالابی اظهار داشت: در یک بازه ۱۰ ساله حجم مخزن دریاچه ارومیه که ۱۴.۵ میلیارد متر مکعب است، می تواند باردیگر پر شود، اما...
به گزارش گل ارکیده به نقل از خبر آنلاین، علی ارواحی متخصص مدیریت زیست بوم های تالابی اظهار داشت: زمستان گذشته به جهت این که بارندگی هایی روی داده بود، دریاچه ارومیه تا حدودی حیات داشت. اما با شروع فصل گرما و مشخصا اوایل مردادماه گزارشی عرضه شد و نشان داد که تراز آب دریاچه ارومیه تا ۱۲۶۷.۷۴ سانتمیتر کم شده است، این یعنی حداقل اختلافی حدود ۴ متر و ۳۶ سانتمیتر پایین تر از سطح تراز اکولوژیک دریاچه که عدد ۱۲۷۴.۱ است.
ایرنا در خبری نوشت: وی افزود: در همان گزارش آمده بود که وسعت دریاچه به حدود ۶۰۰ کیلومتر مربع رسیده است که در این شرایط اختلاف آن با وسعت دریاچه در شرایط اکولوژیک که ۵ هزار کیلومتر مربع بوده بسیار زیاد است، یعنی ۴۴۰۰ کیلومتر پهنه دریاچه کوچک تر شده است، حجم مخزن هم به نیم میلیارد متر مکعب رسیده که اختلاف ۱۴ میلیارد متر مکعبی با حجم اصلی مخزن که ۱۴.۵ میلیارد متر مکعب است، نشان داده است.
این متخصص محیط زیست بیان کرد: از ابتدای مرداد تا حالا گزارش دیگری از طرف سازمان های مسئول عرضه نشده است، اما با عنایت به تشدید گرما و شرایط تبخیر، قابل انتظار است که آن محدود آب باقی مانده در دریاچه هم کم کم تبخیر شود و همان پهنه را هم از دست بدهیم.
داستان تصاویر ماهواره ای ناسا از دریاچه ارومیه
ارواحی در رابطه با تصویری که از دریاچه ارومیه انتشار یافته و آنرا به ناسا منتسب می دانند، اظهار نمود: در اینجا میتوان به چند نکته اشاره نمود. اول این که در وهله اول باید مراجع رسمی داخلی تایید کنند که این تصویر دریاچه ارومیه است. دوم این که بطور مرتب تصاویر ماهواره ای از دریاچه ارومیه منتشر می شود که اگر این اطلاع رسانی توسط نهادهای مسئول اتفاق بیفتد هم رسمیت، هم سندیت و هم فضای اعتمادسازی بیشتری را به وجود می آورد. بارها شنیده ایم که مسؤلان اعلام نمودند درحال پایش دریاچه ها به طور دقیقتر دریاچه ارومیه هستند، پس انتظار می رود که این تصاویر از راه مراجع رسمی داخلی منتشر شوند تا مردم در جریان وضعیت واقعی دریاچه قرار بگیرند.
وی افزود: نکته سوم و مهم تر این که اخباری که منتشر گردید عناوینی مانند «محو دریاچه ارومیه» در آن آمده است. این در شرایطی است که دریاچه محو نشده، بلکه صرفاً شاهد بیشینه خشکیدگی دریاچه ارومیه در تمام ادوار حیات آن هستیم، آن هم در این فصل خاص. وقتی کلمه ای مانند «محو» را به کار می بریم در واقع چند پیام را صادر می نماییم. یکی این که دریاچه از دست رفت، ممکنست در کوتاه مدت و شرایط آنی افکار عمومی حساس شود، اما کم کم این پیام در ذهن ها و افکار عمومی جا می گیرد که دیگر کار دریاچه تمام است و ممکنست آن روند مطالبه گری متوقف شود و این برای محیط زیست خطرناکست.
متخصص مدیریت زیست بوم های تالابی اظهار داشت: دوم این که می تواند بهانه ای برای بعضی از بخش ها و نهادهایی که در این مورد کم کاری کرده اند باشد که آنها با استناد به این که دریاچه از دست رفته و گرفتار مرگ شده است، مدعی شوند که دیگر چیزی از آنها پرسیده نشود. بدین سبب مبحث بسیار مهمی است که دقیق بگوییم دریاچه گرفتار بیشینه خشکیدگی خود شاید در تمام ادوار حیاتش شده است، اما مفهوم آن تمام شدن دریاچه ارومیه نیست، یعنی این که امید به بازگشت دریاچه وجود دارد.
راه اندازی بالاتر از ۱۰۰ سد در حوضه آبریز دریاچه ارومیه
وی اظهار داشت: از اواخر دهه ۷۰ روند خشکیدگی دریاچه ارومیه شروع شد. مهم ترین عامل آن هم بحث حکمرانی ناپایدار در حوضه آبریز است. بالاتر از یکصد سد در حوضه آبریز دریاچه ارومیه راه اندازی شده و سطح زیر کشت بالاتر از ۱۲۰ درصد بالا رفته است. از جانب دیگر، شاخصهای اقلیمی تغییر کردند، بارندگی ها کمتر شدند و دما افزایش پیدا کرد. مجموعه این شرایط ما را به نقطه فعلی رساند.
چرا پروژه های ستاد احیای دریاچه ارومیه موفق نبودند
متخصص مدیریت زیست بوم های تالابی در رابطه با این که چرا پروژه های ستاد احیای دریاچه ارومیه چندان موفق نبوده اند، توضیح داد: چند دلیل وجود دارد. یکی این که مصرف آب در قسمت کشاورزی در بالادست تقریباً کماکان با همان روند ناپایدار صورت می گیرد. در مواردی که پروژه های احیا بر افزایش راندمان آب کشاورزی و راندمان تمرکز کردند و باعث صرفه جویی در مصرف آب شد هم همان آب صرفه جویی شده صرف افزایش سطح زیر کشت و کشت های پرمصرف حوضه آبریز شد. بنابراین، به رغم پروژه های اجراشده، عملاً همچنان الگوی مصرف را اصلاح نکرده ایم.
وی افزود: مبحث بعدی این که در این سال ها حقابه دریاچه بطور پایدار، منظم و کامل داده نشده است. عدد ۳.۱ میلیارد متر مکعب را به عنوان حقابه دریاچه ارومیه داریم (البته گفته می شود ستاد احیا بررسی نموده و عدد ۳.۴ میلیارد متر مکعب را به عنوان حقابه زیست محیطی سالانه دریاچه معرفی کرده است)، اما متاسفانه این حقابه یا تأمین نشده یا اگر هم تأمین شده به صورت ناپیوسته بوده است. درنتیجه هر بهبود موقتی در فصول بارش، با شروع فصل گرما، دریاچه را به نقطه قبلی و شرایط بحران برگردانده است.
ارواحی بیان کرد: عامل بعدی سدها و زیرساخت هایی است که در حوضه آبریز دریاچه راه اندازی شدند، اینها مسیر ورودی آب به دریاچه ارومیه را قفل کردند ضمن این که در راه انتقال آب از محل سدها، برداشت غیر مجاز آب سطحی را داریم، مجموعه این شرایط سبب شد سهم قابل توجهی از جریانات ورودی که در گذشته به دریاچه منتقل می شد مهار شود و در اختیار دریاچه قرار نگیرد، علاوه بر این متاسفانه به رغم تمام پروژه های احیایی همچنان برنامه منابع و مصارفی که سدها و رودخانه ها در حوضه آبریز دارند به صورت تقریباً قبلی اجرا می شود یعنی تغییر شایان توجهی را حداقل در این برنامه های منابع و مصارف نمی بینیم.
اصرار ستاد احیای دریاچه ارومیه بر راهکارهای سازه ای
ارواحی اظهار داشت: یکی از پروژه های احیایی بسیار پرسر و صدای ستاد احیای دریاچه ارومیه راه اندازی تونل و خط انتقال کانی سیب بود که آن هم کمتر از وعده ها به دریاچه آب رساند. در ابتدا پیش بینی شده بود که ظرفیت انتقال این تونل تا ۶۰۰ میلیون متر مکعب باشد، بعد ظرفیت اسمی آن تا ۳۰۰ میلیون متر مکعب کم شد و در نهایت هم گفته شد نهایت ظرفیت انتقال تا ۴۸۰ میلیون متر مکعب است، درنتیجه انتقال واقعی کمتر از برنامه ریزی انجام شده بود. حتی همین ظرفیت اسمی هم بطور دائمی در اختیار دریاچه قرار نگرفت. مثلاً برخی سال ها شاید اصلا انتقالی نداشته و برخی سال ها هم متغیر بین ۱۳۰ تا ۲۲۰ میلیون متر مکعب از خط انتقال کانی سیب به دریاچه منتقل شد.
وی اضافه کرد: علاوه بر این، یکی دیگر از پروژه ها بحث بازچرخانی و تصفیه فاضلاب در استانهای آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی بود که بنظر می رسد همچنان این پروژه به بهره برداری نرسیده است یا حداقل شاهد انتقال پساب های تصفیه شده به سوی دریاچه ارومیه نیستیم.
متخصص مدیریت زیست بوم های تالابی اشاره کرد: حال جای سوال دارد که چرا ستاد احیای دریاچه ارومیه تا این حد به راهکارهای سازه ای اصرار داشته است، البته بازچرخانی آب کاملا قابل دفاع است اما طرح انتقال کانی سیب خیلی اظهارنظرهای متناقضی داشت، اما در نهایت آن ظرفیت پیش بینی شده هم به دریاچه نرسید.
مدیریت چندپاره و صدمه اقتصاد سیاسی آب
این متخصص محیط زیست اظهار نمود: با وجود داشتن قانون و ضمانت های قانونی، متاسفانه مدیریت چندپاره و اقتصاد سیاسی آب، تضاد منافع برای نهادهای مختلف و فقدان ساز و کاری اجبار آور برای رهاسازی حقابه نشان داده است که ستاد احیا نتوانسته یکپارچگی نهایی، تفهیم منافع و ایجاد ساز و کار اجبار آور برای رهاسازی حقابه را به عمل برساند.
وی اشاره کرد: البته کوشش های ستاد را نمی توانیم به صورت صفر و صدی بگوییم. در مواردی توانسته دستاوردهایی داشته باشد، اما در نهایت به آن هدفی که پیش بینی کرده بود، نرسید. همچنان یکی دیگر از مسائلی که از دید من پاشنه آشیل ستاد احیا بود، تمرکز بیش از اندازه بر راهکارهای سازه ای بجای اصلاح الگوی مصرف بود.
ارواحی اظهار داشت: به عنوان مثال، در نهایت اگر تونل کانی سیب با ظرفیت کامل هم اجرا شود، به همراه پروژه های بازچرخانی آب، در مجموع می توانند یک میلیارد متر مکعب آب به دریاچه برسانند در صورتیکه حقابه دریاچه ارومیه ۳.۴ میلیارد متر مکعب است. یعنی در خوشبینانه ترین حالت باز هم ۲ میلیارد متر مکعب کسری آب داشتیم. بدین سبب اینجاست که لزوم داشت اصلاح الگوی مصرف در حوضه آبریز مورد توجه بیشتری قرار گیرد.
وی اشاره کرد: بحث مدیریت چندپاره و اقتصاد سیاسی آب صدمه زیادی به دریاچه ارومیه وارد کرد. در دیگر حوضه های آبریز هم صدمه زننده است. متاسفانه منافع و برنامه های بخشی سبب می شود بسیاری از قوانین نادیده گرفته شود. بدین سبب اقدامات نرم افزاری کاهش مصارف باید با حکمرانی پایدار آب در حوضه آبریز دریاچه توأم شود.
وی افزود: علاوه بر این موارد، برداشت بی رویه آب زیرزمینی، فرونشست دشت ها و اضافه برداشت از آبخوان ها سبب شد که آبخوان ها در حوضه دریاچه ارومیه خالی شوند و این فرونشستی که پیرامون دریاچه ارومیه گزارش شده، برگشت پذیری سیستم را کمتر می کند. این هم یکی دیگر از عواملی است که سبب شده پروژه های احیایی نتوانند جوابگو باشند.
آیا دریاچه ارومیه را از دست داده ایم؟
ارواحی در رابطه با این که با تمام اینها آیا دریاچه ارومیه را از دست داده ایم، اظهار داشت: بنظر می رسد دورنمایی که میتوان برای دریاچه ارومیه در نظر گرفت ۲ سناریو دارد. سناریوی اول ادامه وضعیت موجود است. یعنی اگر بدون کاهش معنادار در برداشت ها در حوضه آبریز و پرداخت پایدار حقابه اتفاق نیفتد، هر بارندگی خوبی فقط یک جهش موقت به وجود می آورد و با شروع فصل گرما باردیگر افت تراز و خشکیدگی گسترده دریاچه ارومیه را شاهد خواهیم بود. در این شرایط آبخوان ها کم کم تهی تر می شوند و فرونشست را تشدید می کنند. از طرفی کریستالیزه شدن نمک در بستر دریاچه بر شدت جزایر حرارتی دامن می زند و کم کم احیا و بازسازی دریاچه سخت و سخت تر می شود.
وی اضافه کرد: اما سناریوی دوم اینست که مدیریت مصرف آب را در قسمت کشاورزی اصلاح نماییم و همزمان پرداخت واقعی و پایدار حقابه دریاچه ارومیه را در دستور کار قرار دهیم. به عنوان مثال، اگر سالانه ۳.۴ میلیارد متر مکعب حقابه دریاچه ارومیه بطور پیوسته داده و برداشت های کشاورزی بطور شفاف کنترل شوند و شاهد کاهش مصرف آب در کشاورزی باشیم، بازگشت سطح و زیست بوم دریاچه ارومیه می تواند کم کم اتفاق بیفتد.
وی اشاره کرد: اگر حقابه ۳.۴ میلیارد متر مکعبی بطور مداوم و پیوسته به دریاچه داده شود سالانه حدود ۲ میلیارد متر مکعب تبخیر سطحی داریم. یعنی اندوخته دریاچه در هر سال حدود ۱.۵ میلیارد متر مکعب است. یعنی در یک بازه ۱۰ ساله باردیگر حجم مخزن دریاچه ارومیه که ۱۴.۵ میلیارد متر مکعب است، کم کم پر می شود.
ضرورت افزایش تاب آوری اکولوژیکی دریاچه و سازگاری با شرایط اقلیمی
متخصص مدیریت زیست بوم های تالابی بیان کرد: در همین شرایط تغییرات اقلیمی و خشکسالی را داریم. در اینجا لازم است افزایش تاب آوری اکولوژیکی دریاچه و سازگاری با شرایط اقلیمی جدید را داشته باشیم که متاسفانه در این عرصه هم کار جدی انجام نشده است.
وی اضافه کرد: زمستان گذشته بارندگی هایی داشتیم و سیلاب های فصلی رخ داد، اما گزارش های مختلفی عرضه شد که برداشت های غیر مجاز و غیرقانونی از آب های سطحی اتفاق افتاده است. یا این که چون مسیرهای سیلابی به سوی دریاچه هموار نبود، ازاین رو سیلاب ها از دسترس خارج می شدند و آبی به دریاچه نمی رسید. بنابراین، با افزایش تاب آوری، یعنی این که بتوانیم سیلاب را مدیریت نماییم، تا حد امکان منابع آب سیلابی به دریاچه ارومیه برسد، می تواند ریسک و هشدارهای ناشی از تغییرات اقلیمی و اثرات خشکسالی ها را کند کند. شاید نتوان آنرا کامل از بین برد، اما میتوان آن را کنترل کرد.
کاهش حقابه دریاچه بیش از کاهش ۴۰ درصدی بارندگی است
ارواحی اظهار داشت: آمارها نشان داده است امسال حدود ۴۰ درصد بارندگی متوسط کشور زیر نرمال بود. اگر حقابه دریاچه ارومیه در این شرایط خشکسالی ۴۰ درصد کاهش پیدا کند قابل قبول است، اما می بینیم این کاهش حقابه بمراتب بیش از اختلاف بارندگی نرمال می باشد. اینجا نشان داده است که مدیریت و حکمرانی یکپارچه برای تخصیص حقابه دریاچه ارومیه وجود نداشته است. یک بخش از مبحث متوجه شرایط خشکسالی یا تغییرات اقلیمی است و بخش قابل توجهی در شکل حکمرانی و مدیریت منابع آب و الگوی مصرف ماست که باید مورد توجه قرار گیرد.
بطور خلاصه ایرنا در خبری نوشت: وی ادامه داد: در همان گزارش آمده بود که وسعت دریاچه به حدود ۶۰۰ کیلومتر مربع رسیده است که در این شرایط اختلاف آن با وسعت دریاچه در وضعیت اکولوژیک که ۵ هزار کیلومتر مربع بوده بسیار زیاد است، یعنی ۴۴۰۰ کیلومتر پهنه دریاچه کوچک تر شده است، حجم مخزن هم به نیم میلیارد متر مکعب رسیده که اختلاف ۱۴ میلیارد متر مکعبی با حجم اصلی مخزن که ۱۴.۵ میلیارد متر مکعب است، نشان داده است. در مواردی که پروژه های احیا بر افزایش راندمان آب کشاورزی و راندمان تمرکز کردند و موجب صرفه جویی در مصرف آب شد هم همان آب صرفه جویی شده صرف افزایش سطح زیر کشت و کشت های پرمصرف حوضه آبریز شد. در ابتدا پیش بینی شده بود که ظرفیت انتقال این تونل تا ۶۰۰ میلیون متر مکعب باشد، بعد ظرفیت اسمی آن تا ۳۰۰ میلیون متر مکعب کم شد و در نهایت هم گفته شد نهایت ظرفیت انتقال تا ۴۸۰ میلیون متر مکعب است، درنتیجه انتقال واقعی کمتر از برنامه ریزی انجام شده بود.
منبع: گل اركیده
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب