جمع آوری درختان افتاده، سود یا زیان جنگل
به گزارش گل اركیده هنوز دو سال از اجرای قانون تنفس جنگل های شمال كشور نگذشته است كه جنگل خواران كوك سازشان را برای ادامه فعالیت، این دفعه به بهانه جمع آوری درختان افتاده و خشك عوض كرده اند بدون این كه مقدمات علمی و زیرساخت های قابل اندازه گیری برای این منظور آماده شده باشد.
به گزارش گل اركیده به نقل از ایرنا، قانون تنفس جنگل از اواخر سال 95 به اجرا گذاشته شد و بر مبنای آن مقرر است در انتها سال سوم اجرا، هرگونه بهره برداری تجاری و صنعتی از چوب جنگل های كشور ممنوع شود و دولت هم مجاز به تمدید قراردادهای طرح های جنگل داری كه مدت اجرای آن به اتمام می رسد، نیست.
همچنین بر طبق این قانون، دولت مكلف است نسبت به اصلاح آن دسته از طرح های جنگل داری كه مدت اجرای آن تا آخر سال سوم اجرای قانون برنامه به اتمام نمی رسد، طبق چارچوب قانونی اقدام نماید.
در عین حال در یكی از تبصره های این قانون جمع آوری و بهره برداری با هدف بهداشت، حفاظت و پرورش جنگل از درختان پیر، خشك سرپا، افتاده، لاپی، آفت زده و غیرقابل احیاء تنها با مجوز سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری كشور مجاز اعلام شده است.
زمزمه ادامه حضور در جنگل به بهانه جمع آوری درختان افتاده آن هم با وجهه دلسوزی برای منابع طبیعی از فردای اجرای قانون تنفس شروع شد، در حالیكه به اعتقاد كارشناسان درختان افتاده بخشی از اكوسیستم جنگل هستند و جمع آوری سودجویانه بیشتر از وجود انبوه آنها، به این اكوسیستم ضربه می زند.
البته بتازگی وجهه دلسوزی برای صنایع چوب و كارگران آن هم به استدلال این گروه اضافه شده است و برای این منظور به سراغ صنایعی می روند كه ناقوس ورشگستی آنها سال ها قبل به خاطر ضعف مدیریتی به صدا در آمده و آمار كارگران و تولیدشان از سال ها پیش آب رفته بود.
كارشناسان محیط زیست و منابع طبیعی معتقدند كه اجرای درست طرح تنفس جنگل برای نتیجه گیری موثر، نیازمند ایستادگی سفت و سخت دستگاههای اجرایی دخیل در مقابل فشارهای سودجویانه است و برای اجرایی كردن تبصره جمع آوری درختان افتاده، مقدمات فنی مورد نیاز باید ابتدا مشخص و به صورت شفاف در باره آنها به مردم اطلاع رسانی شود.
به اعتقاد این كارشناسان، یكی از پیش نیازهای اجرای تبصره قانونی جمع آوری درختان افتاده، ارزیابی میدانی و علمی از میزان درختان افتاده و خشك در داخل جنگل به صورت شفاف و قابل نظارت است تا بار اضافه تر از ظرفیت اكولوژیك جنگل مشخص و تنها بخش اضافی جمع آوری شود.
وضع مقررات سختگیرانه و مكانیسم انتخاب پیمانكار برای این منظور و چگونگی اعمال نظارت بر آنها هم نكته دیگری است كه كارشناسان بر آن تاكید دارند و معتقدند در نبود چنین مكانیسمی، بار دیگر جنگل های هیركانی شمال كشور به شكل ویرانگرتری مورد هجوم جنگل خواران قرار خواهد گرفت.
البته نگرانی و اخطار این كارشناسان چندان دور از واقعیت نیست چونكه یك مرور گذرا بر مطالب رسانه ای و فضای مجازی طی ماهها گذشته نشان داده است افرادی بعنوان كارشناس همسو و در دفاع از جمع آوری درختان افتاده و خشك در جنگل ها دایه مهربان تر از مادر شده اند كه یا خودشان سال ها بعنوان پیمانكار ذینفع در طرح های جنگل فعال بودند و یا این كه در بخش هایی از صنایع چوب شاغل هستند و كمتر كارشناس بی طرف و صاحب صلاحیتی حاضر شده است بدون قید و شرط در این باره اظهار نظر كند.
** جمع آوری درختان افتاده با كدام معیار؟
هادی كیادلیری، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات با ابراز نگرانی از كوك شدن ساز جنگل خواران برای ادامه حضور در جنگل به بهانه جمع آوری درختان خشك و افتاده به خبرنگار ایرنا اظهار داشت: در حالیكه هنوز آمار دقیق از تعداد و نوع درختان افتاده و پوسیده داخل جنگل وجود ندارد، عده ای از عبارت هایی مانند ' وجود بیش از اندازه درختان افتاده ' صحبت می كنند تا بتوانند از این طریق در زمان اجرای طرح تنفس هم وارد جنگل شوند.
وی اضافه كرد: سئوال این است؛ وقتی هنوز هیچ پژوهش و تحقیق علمی در این زمینه صورت نگرفته، چگونه و بر مبنای چه معیار و شاخص آماری اعلام می گردد كه وجود بیش از اندازه درختان افتاده به زیان جنگل است؟
این استاد دانشگاه اظهار داشت: اول باید بررسی و ارزیابی كارشناسی صورت بگیرد تا مشخص شود كه چه تعداد درختان پوسیده و افتاده داریم یا خواهیم داشت تا بتوان بر مبنای آن، طرح و نظر كارشناسی عرضه داد.
وی با اظهار این كه ورود به جنگل به بهانه بهره برداری از درختان شكسته و افتاده، راه را برای غارت درختان سالم باز می كند، توضیح داد: یكی از نگرانی ها این است كه در نبود نظارت و ارزیابی درست برای جمع آوری درختان افتاده و خشك، سودجویان بعد از ورود به جنگل مبادرت به ' كت زنی ' یا زخمی كردن درختان سالم كنند تا این درختان در آینده به درختان خشكیده و افتاده تبدیل شوند.
این استاد دانشگاه اظهار داشت: درختان پوسیده، شكسته و افتاده، ضامن سلامتی و ماندگاری اكوسیستم جنگل محسوب می شوند و محل زندگی انواع موجودات مفید، حشرات و جوندگان هستند و تنها در صورتیكه تعدادشان از مقدار مشخصی بیشتر شود، صدمه زا محسوب می شوند.
** برداشت نادرست از كاركرد درختان خشك جنگل
یك عضو هیات علمی دانشكده منابع طبیعی ساری هم با اشاره به اینكه وجود درختان خشك سرپا بعنوان بخشی از اكولوژی جنگل به حساب می آیند، اظهار داشت: وجود 10 تا 15 درصد درختان خشك در جنگل برای حفظ اكولوژی ضروری می باشد، برای این كه این درختان همانند اجزای زنده محل حیات و تغذیه برخی از جانوران هستند.
مجید لطفلیان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اضافه كرد: در همه جای دنیا، خارج نكردن بخشی از درختان خشك، افتاده در اثر باد و توفان، آتش سوزی یا به اصطلاح علمی ' تنه و شاخه افتاده ' (Coarse woody debris) ضروری می باشد.
وی توضیح داد: در نظریه جنگل داری كلاسیك به این مورد توجه نشده و به نظر می آید عده ای با هدف سوء استفاده، وجود این نوع درختان را محل شیوع انواع آفات عنوان می كنند.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینكه نقش اكوسیستمی نوع درختان خشك و افتاده پهن برگ و سوزنی برگ هم متفاوت می باشد، بیان داشت: بررسی ها نشان داده است كه وجود 15 درصد درخت خشك سرپا در هر هكتار از جنگل های هیركانی شمال ایران ضروری می باشد و طبق بررسی های میدانی كه توسط دانشجویان رشته جنگل داری دانشكده منابع طبیعی ساری در مورد درختان مرده خشك جنگل های مازندران صورت گرفته است، زاد آوری درختان در مناطقی كه درختان خشك سرپا و افتاده وجود دارد، بیشتر از جاهای دیگر است.
لطفیان در عین حال اظهار داشت كه وجود بیش از اندازه درختان خشك و افتاده هم می تواند در زمان آتش سوزی و یا سیلاب دردسر ساز باشد و نیاز است تا توسط افراد مطمئن و فاقد نگاه سودجویانه و با نظارت از جنگل بیرون بروند.
وی اضافه كرد: قطعه قطعه جنگل های شمال نیاز به برنامه خاص خودش دارد و با طرح استراحت جنگل باید به صورت علمی برخورد شود.
این استاد جنگل شناسی با بیان این كه آمارهای تخریب و قاچاق چوب جنگل در شمال بسیار نگران كننده بوده است، اظهار داشت: به نظر می آید طرح استراحت جنگل و یا همان تنفس جنگل ممنوعیت قطع و بهره برداری از درختان را تابحال به دنبال داشته است، اما توقف كامل بوجود آورده است.
البته برابر قانون، طرح تنفس جنگل بعد از سه سال به صورت كامل اجرا می گردد و قطع نشدن كامل برداشت از جنگل در حالیكه تنها كمتر از 2 سال از اجرای آن گذشته امری طبیعی است.
لطفیان با تاكید بر این كه باید مراقب بود تا بار دیگر خروج درختان خشك سرپا و افتاده فرصتی برای سوء استفاده قرار نگیرد، تصریح كرد: باید این مورد كه درختان خشك و افتاده بخشی مهمی از اكولوژی جنگل هستند مورد توجه جدی قرار گیرد و به این بهانه نباید دوباره جنگل شمال كشور مورد صدمه قرار گیرد.
** تبصره غیرقابل اجرا ولی بهانه زا
یك عضو دیگر هیات علمی دانشگاه علوم كشاورزی و منابع طبیعی ساری همینطور تبصره قانون تنفس جنگل در باره جمع آوری و بهره برداری درختان پیر، خشك سرپا، افتاده، لاپی، آفت زده و غیرقابل احیاء در جنگل های شمال را غیر قابل اجرا دانست و اظهار داشت: حدود سه هزار و 400 آبادی در حاشیه و داخل جنگل های شمال وجود دارد كه 90 درصد ساكنان آنها برای گرمایش منازل و پخت و پز از چوب جنگلی استفاده می نمایند.
محمد امینی با اشاره به اینكه در طرح صیانت از جنگل های شمال سال 1382 مقرر شد تا سوخت جنگل نشینان از هیزم جنگلی به فسیلی بخصوص گاز طبیعی تغییر كند، اضافه كرد: بررسی ها نشان داده است كه این طرح در كمتر از 10 درصد از خانوارهای جنگل نشینان
عملی شده است.
وی توضیح داد: برسی ها نشان داده است كه سالانه حدود سه میلیون متر مكعب معادل زایش سالانه درختان جنگل های شمال، چوب های خشك افتاده و پوسیده توسط جنگل نشینان برای تامین سوخت جمع آوری می گردد.
این استاد دانشگاه با ذكر این نكته كه 20 درصد از درختان خشك افتاده و پوسیده بعنوان خوراك اكو سیستم جنگل باید در جنگل باقی بماند، اضافه كرد: به علت نظارت كم و از سویی نیاز جنگل نشینان، چوب های پوسیده هم بعنوان خوراك اكوسیستم جمع آوری می گردد و چیزی زیادی باقی نمی ماند كه ارزش اجرای تبصره را داشته باشد.
امینی توضیح داد: چهار هزار نوع موجودات خاك زی وجود دارد كه از درختان پوسیده تغذیه می كنند و باقی ماندن بخشی از درختان افتاده و پوسیده برای تغذیه خاك جنگلی ضروری می باشد.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم كشاورزی و منابع طبیعی ساری با اشاره به اینكه پوسیده شدن درختان خشك در چها مرحله و در مدت زمان 20 ساله تبدیل به كود می شود، اظهار داشت: در این شرائط ورود بهره برداران تجاری برای پیدا كردن درختان خشك و شكسته در جنگل های شمال غیر قابل توجیه و زیانبار است.
وی اخطار داد: در واقع تردد تراكتور و دیگر خودروهای سنگین در جنگل های شمال برای پیدا كردن چوب های شكسته یك فاجعه و بحران به حساب می آید.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینكه عمده درختان جنگل های شمال كهنسال هستند و بررسی ها نشان داده است كه سالانه 2 دهم متر مكعب در هكتار درخت خشك و شكسته به وجود می آید، اظهار داشت: در این شرائط اجرایی شدن تبصره جمع آوری درختان خشك افتاده در طرح تنفس جنگل قابلیت اجرایی ندارد و ورود بهره برداران تجاری و صنعتی با این تبصره فقط بهانه است.
** اهمیت درختان خشك برای اكوسیستم جنگل
تحقیقات صورت گرفته توسط زیست شناسان و مراكز تحقیقاتی معتبر جهان نشان داده است كه بقایای درختان و گیاهان پوسیده كه در كف جنگل ها انباشته می شوند به حفظ تنوع زیستی اكوسیستم جنگل ها كمك زیادی می كنند.
مطالعات ثابت كرده است كه تنها پنج درصد توده درختان زنده دارای سلول های زنده هستند، در حالیكه میزان سلول های زنده در چوب های پوسیده درختان ۴۰ درصد و بیشتر شامل قارچ ها و باكتری هاست. به عبارتی در یك درخت مرده بیشتر از یك درخت زنده زندگی جریان دارد چون كه موجودات زنده ای كه درون چوب نرم، پوست درختان و بقایای گیاهان را به منظور زندگی انتخاب می كنند به فرایند تجزیه و جذب جانوران شكارگر كه تغذیه كننده از آنها هستند كمك می كنند.
توجه به اهمیت درختان افتاده و خشك در جنگل از دهه 70 میلادی در جهان مورد توجه جنگل شناسان و حافظان جنگل قرار گرفت چونكه آنها متوجه شدند مواد مغذی موجود در آنها برای خیلی از موجودات زنده غذا و زیستگاه فراهم نموده و سبب ارتقا تنوع زیستی می گردد.
درختان خشك افتاده به همراه چوب و برگ هایی كه در بستر جنگل انباشته می شوند سبب رشد پوشش گیاهی تازه می شوند و همینطور به خاطر داشتن عناصر مغذی همچون كربن، نیتروژن، پتاسیم و فسفر، سبب تداوم زندگی موجودات زنده می شوند.
مطالعات علمی نشان می دهند كه بقایای درخت های افتاده نقش مهمی در ذخیره كربن خاك ایفا می كنند برای این كه درختان وقتی زنده هستند، كربن جو را با كمك فرایند فتوسنتز در چوب خود نگه می دارند و هنگامی كه می میرند قارچ ها و برخی باكتری ها مقداری از آن كربن را از بخش های مرده درخت به خاك منتقل می كنند.
به اعتقاد جانورشناسان، علاوه بر قارچ ها، باكتری ها، گلسنگ ها، خزه ها و برخی گیاهان دیگر، بی مهرگانی مانند موریانه ها، مورچه ها، سوسك ها، حلزون ها، دوزیستانی مانند سمندرها، خزندگانی مانند كرم تنبل و پرندگان و پستانداران به پوسته و چوب مرده درختان وابستگی دارند.
درختان افتاده و شاخه های بزرگ خشك و افتاده بخصوص در نقاط شیب دار با كاهش حركت رو به پایین مواد ارگانیك و خاك معدنی از به هدر رفتن این مواد جلوگیری می كنند. برگ ها و خرده خاشاك دیگر پشت بقایای تنه درختان مرده جمع می شوند و امكان فرایند تجزیه را فراهم می آورند. همینطور نفوذ آب برف و باران در خاك هم بهتر می گردد. در طول فصل خشك این بقایای چوبی تبخیر رطوبت خاك را كند می كنند و خرده زیستگاه هایی مرطوب را برای موجودات زنده ای كه نسبت به رطوبت حساس هستند تولید می كنند.
با توجه به همه فواید برشمرده شده درختان افتاده برای جنگل، این پرسش مطرح می گردد كه چرا عده ای در حالی روند اجرای طرح تنفس جنگل كامل نشده و برداشت از جنگل توسط برخی از پیمانكاران هنوز ادامه دارد، به دنبال اجرایی كردن تبصره ای هستند كه به اعتقاد كارشناسان حتی اجرای آن در صورت لزوم، امكان پذیر نیست؟
6990/1654
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب